Zoönosen in vleermuizen

In Nederland komen 17 soorten vleermuizen voor. Veel van deze soorten, met name de gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis en laatvlieger, komen geregeld in contact met mensen doordat ze gebruik maken van huizen en andere door mensen gemaakte bouwwerken als verblijfplaats. Hierdoor is er een overlap tussen het leefgebied van vleermuizen en het leefgebied van mensen en hun huisdieren. Door de overlap in leefgebied zouden infectieziektes van vleermuizen potentieel (direct of indirect) op mensen kunnen worden overgedragen.
Echter, er bestaat nog veel onduidelijkheid over dit onderwerp. Het is namelijk niet bekend wat de diversiteit van virussen onder vleermuizen in Nederland is, en of de aanwezige virussen zoönotisch zijn (overdraagbaar op mensen).  En als dat zo zou zijn, wat dan het eventuele risico zou zijn (kans overdracht naar de mens en kans dat daadwerkelijk ziekteverschijnselen optreden). Tot slot is het interessant te weten of risico’s en risicoperceptie op elkaar aansluiten of niet.

Zonder kennis omtrent het voorkomen van virussen bij vleermuizen is het niet mogelijk om in te schatten of er een zoönotisch risico van vleermuizen in Nederland uitgaat. Het is belangrijk deze kennis paraat te hebben. Enerzijds zodat eventuele zoönotische risico’s verkleind kunnen worden als blijkt dat deze bestaan. Anderzijds om vleermuizen te beschermen tegen ongegronde negatieve publiciteit. Mochten vleermuizen in relatie tot zoönosen in het nieuws komen, dan kan hierop gereageerd worden met wetenschappelijke kennis in plaats van met angst.

Het onderzoek

Lineke Begeman onderzoekt tijdens haar PhD bij het Erasmus MC Rotterdam de virusdiversiteit van vleermuizen, en hun zoönotische potentie in Nederland onder de projecttitel: Zoönosen in de nacht. Dit project wordt gefinancierd door ZonMw. De virusdiversiteit  en de zoönotische potentie wordt onderzocht aan de hand van vleermuismest. Zo is vleermuismest uit heel Nederland nodig van de gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis en laatvlieger. Daarvoor kan ze de hulp van vrijwilligers goed gebruiken! De Zoogdiervereniging ondersteunt dit onderzoek omdat we op basis van kennis, aan bescherming van vleermuizen werken. Bij die kennis hoort ook inzicht in eventuele risico’s en risicoperceptie.

Meedoen?

Voor de monsterafname van vleermuismest is Nederland opgesplitst in vier deelgebieden (quadranten) en in elk deelgebied worden vijf monsters genomen per doelsoort (ruige dwergvleermuis, gewone dwergvleermuis en laatvlieger) en per seizoen. Een monster bestaat uit een minimum van vijf keuteltjes per geografisch gebied, per vleermuissoort. Wil je meehelpen aan dit interessante onderzoek, dan kun je je steentje bijdragen door verse vleermuiskeutels van de gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis en/of laatvlieger te verzamelen en deze op te sturen. Hiervoor krijg je één of meerdere pakketten thuisgestuurd van het Erasmus MC. Per monster (dus per soort, gebied en tijdspunt) één pakket met de benodigde materialen voor de monsterafname. Controleer je bijvoorbeeld vleermuiskasten, heb je een verblijfplaats van vleermuizen in je huis, ken je verblijfplaatsen van vleermuizen of kom je op een andere manier in aanraking met verse mest van vleermuizen, dan is jouw hulp zeer waardevol. Voor meer informatie mail naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Voor het aanvragen van een verzamelkit van vleermuismest, kun je mailen naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
Laten we samen het licht schijnen op de zoönosen in de nacht.

De behaalde en nagestreefde monsterafnames in 2017

Tabel 1 toont de behaalde en nagestreefde monsterafnames van vleermuiskeutels in 2017. Figuur 1 t/m 4 laat zien waar de monsterafnames vandaan komen. 

Tabel 1. De behaalde en nagestreefde monsterafnames van vleermuiskeutels in 2017. 

Figuur 1. Locaties waar in het voorjaar (1 maart t/m 31 mei), de zomer (1 juni t/m 31 augustus) en het najaar (1 september t/m 30 november) keutels van de gewone dwergvleermuis zijn verzameld.
Aangezien het onderzoek pas in de loop van de voorjaarsperiode is opgestart, is het aantal monsterafnames in het voorjaar nog laag.

Figuur 2. Locaties waar in het voorjaar (1 maart t/m 31 mei), de zomer (1 juni t/m 31 augustus) en het najaar (1 september t/m 30 november) keutels van de ruige dwergvleermuis zijn verzameld.
Aangezien het onderzoek pas in de loop van de voorjaarsperiode is opgestart, is het aantal monsterafnames in het voorjaar nog laag.

Figuur 3. Locaties waar in het voorjaar (1 maart t/m 31 mei), de zomer (1 juni t/m 31 augustus) en het najaar (1 september t/m 30 november) keutels van de laatvlieger zijn verzameld.
Aangezien het onderzoek pas in de loop van de voorjaarsperiode is opgestart, is het aantal monsterafnames in het voorjaar nog laag.

Figuur 4. Locaties waar in het voorjaar (1 maart t/m 31 mei), de zomer (1 juni t/m 31 augustus) en het najaar (1 september t/m 30 november) keutels van overige vleermuissoorten zijn verzameld.
Aangezien het onderzoek pas in de loop van de voorjaarsperiode is opgestart, is het aantal monsterafnames in het voorjaar nog laag.

De behaalde en nagestreefde monsterafnames in 2018

Tabel 2 toont de behaalde en nagestreefde monsterafnames van vleermuiskeutels in de voorjaarsperiode (maart t/m mei) van 2018 en de voorlopige resultaten van de zomerperiode. Figuur 5 laat zien waar de monsterafnames in de voorjaarsperiode vandaan komen, Figuur 6 toont de voorlopige resultaten van de zomerperiode.

Tabel 2. De behaalde en nagestreefde monsterafnames in de voorjaarsperiode (maart t/m mei) van 2018 en de voorlopige resultaten (tot 8 augustus 2018) van de zomerperiode (juni t/m augustus).

Figuur 5. Locaties waar in de voorjaarsperiode (1 maart t/m 31 mei) van 2018 keutels van de gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, laatvlieger en overige vleermuissoorten zijn verzameld. Op de kaart zijn enkel de monsterafnames weergegeven waar de volledige adresgegevens (of coördinaten) van de vindplaats van bekend zijn.

Figuur 6. Voorlopige resultaten van de locaties waar in de zomerperiode (1 juni t/m 31 augustus) van 2018 keutels van de gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, laatvlieger en overige vleermuissoorten zijn verzameld. Het overzicht is gemaakt op 8 augustus 2018. Op de kaart zijn enkel de monsterafnames weergegeven waar de volledige adresgegevens (of coördinaten) van de vindplaats van bekend zijn.