Nachtelijk onderzoek in een bos heeft altijd iets mysterieus. Gewapend met een batdetector en een warmtebeeldcamera kent het bos ’s avonds opeens een stuk minder geheimen. We zien een konijn rond hupsen en kijkend door de lens licht een muis op in de struiken, die denkt voor ons verscholen te zijn. Uit de batdetector klinken ruisgeluiden, veroorzaakt door onze voetstappen op de bladeren. De schemer zet zich voort. En dan ineens is daar het geluid waar we op wachten: de eerste vleermuis zoeft over ons hoofd door de bomenlaan.
Oude beuken zijn erg in trek bij boombewonende vleermuizen (bron: Vita Hommersen).
Maar waar komt hij vandaan? Het ging zó snel, de juiste plek vinden is nog een hele kunst. We zijn op zoek naar verblijfplaatsen van vleermuizen. Boombewonende vleermuizen om precies te zijn. Om meer te weten te komen van de vleermuizen en bossen rond onze woonplaats. Maar vooral omdat het gaaf is om te doen. In het bos leven weer hele andere vleermuizen dan in de woningen van onze steden of dorpen. De watervleermuis bijvoorbeeld, die in de zomer verblijft in spleten en holtes van bomen. Of de franjestaart, die je –als je geluk hebt- behendig kunt zien jagen tussen de besloten boomkronen. Of de rosse vleermuis, een grote vleermuis die in Nederland het hele jaar door in bomen verblijft, zelfs als hij diep in winterrust is.
Geratel en sociale geluiden
We nemen jullie nog even mee naar de avond in het bos. Nadat de eerste vleermuis uit het zicht is verdwenen duikt er nog een vleermuis op, en daarna nog meer. Even later worden we omgeven door haast een “explosie” van sociale geluidjes, overvliegende vleermuizen en een hoop geratel uit de batdetectors. Rosse vleermuizen! Wat een luidruchtige dieren zijn dat toch. Zelfs met het blote oor zijn hun sociale geluiden niet te missen. Qua verblijfplaats(en) zitten we die avond heel warm, al blijken we meer bezoeken nodig te hebben om onze zoektocht te kunnen voltooien.
Zwermen(de) vleermuizen
Nadat we op ons gemak teruglopen naar de fiets, komt een andere bossoort ons tegemoet. Een watervleermuis is op insecten aan het jagen tussen de bomen. We verspreiden ons iets en horen nu meerdere exemplaren. Zou hier dan ook een verblijfplaats in de buurt zijn? Na even speuren is het raak! We vinden een boom met een holte, die met de warmtebeeldcamera net even wat meer warmte uitstraalt dan de boom zelf. Tegen middernacht begint hier een watervleermuis rond de boom te vliegen en de holte aan te tikken. Dit gedrag noemen we ook wel zwermen. Even later vliegt hij, hup, de boomholte binnen. En dan volgen er verschillende andere watervleermuizen. Wat een prachtig gezicht!
Filmpje zwermende watervleermuizen
Zwermende watervleermuizen bij een boom op de Grebbenberg (Bron: Wiegert Steen).
Een streep is nog geen kolonie
Onder de holte is een bruine streep zichtbaar. Een soort bruinige smurrie loopt helemaal van de holte tot aan de grond. Deze strepen onder spechtengaten zijn verraderlijk. Meestal is het gewoon water, soms zit er ook urine en poepjes van vleermuizen bij. Zo’n streep wijst lang niet altijd op een verblijfplaatsen van vleermuizen. Bij de meeste bomen met kolonies die we kennen ontbreekt zo’n streep volledig. En bomen met strepen die er “verdacht” uitzagen, hadden vaak op dat moment geen kolonie.
Vochtstrepen onder spechtengaten (Bron: Vita Hommersen & Wiegert Steen)
Maar deze boom is wel bewoond. En wat blijft het een mooi gezicht, die watervleermuizen die de beschutting van hun verblijfplaats opzoeken. Op de warmtebeeldcamera lijken het haast dansende lichtbolletjes die één voor één in een gat verdwijnen. Voldaan lopen we na middernacht terug naar de fietsen, met op de achtergrond het schelle geroep van jonge bosuilen.
Filmpje uitvliegende watervleermuizen
Archiefbeelden van uitvliegende watervleermuizen (Bron: Erik Korsten).
Zoek de vleermuizen op!
We hopen dat we je met dit bericht wat sfeer kunnen meegeven van een nachtelijke vleermuiswandeling en misschien wel kunnen enthousiasmeren om dit eens zelf te doen. Als je een klein beetje ervaring hebt met een vleermuisdetector zou je ook eens in of rond je woonplaats op zoek te gaan naar verblijfplaatsen van vleermuizen in bomen. Heb je geen detector en/of geen ervaring dan zou je eens kunnen deelnemen aan een vleermuiswandelingen of excursies van een regionale of provinciale vleermuiswerkgroep. Een plezierige, sfeervolle avond is gegarandeerd. En als je de waargenomen vleermuizen invoert op Waarneming.nl of Telmee.nl help je er de vleermuizen ook nog mee. Hoe beter we weten waar de verblijfplaatsen zijn, hoe beter we ze kunnen beschermen. Check wel van tevoren of het wel is toegestaan om ’s avonds in het bosgebied te komen. Vaak is daarvoor toestemming van de beheerder nodig.
Waar vind je vleermuiswerkgroepen of zoogdierwerkgroep die ook wat aan vleermuizen doen:
- Werkgroepen van, of gelieerd aan de Zoogdiervereniging
- Wij natuurlijk ;-)
- Andere vleermuiswerkgroepen in NL
- Vleermuiswerkgroep in Vlaanderen
Tekst: Vita Hommersen & Erik Korsten
Foto’s: Vita Hommersen & Wiegert Steen
Video zwermende vleermuizen: Wiegert Steen
Video uitvliegende watervleermuizen: Erik Korsten